221
sem njóta mikils sveigjanleika og þeirra sem ekki gera það þar sem störfin þeirra krefjist afleysingar.
Það er fagnaðarefni að einhverjir vinnustaðir á bæði opinberum og almennum vinnumarkaði vilji stuðla að því að fólk fái notið hátíðanna með sínum ... Að undanförnu hefur verið fjallað þó nokkuð um lokun Hagstofu Íslands milli jóla og nýárs vegna jólafrís starfsfólks. Haft hefur verið eftir hagstofustjóra að fríið sé árangursmiðað og leið til að umbuna starfsfólki fyrir vel unnin störf ... fyrir hátíðarnar, sem sé oft mikill álagstími fyrir starfsfólk vegna útgáfu. Starfsemi sé þó ekki lögð niður og hluti starfsfólks verði við störf þó skrifstofan verði lokuð.
Þó nokkrir hafa séð tilefni til að hnýta í þetta fyrirkomulag opinberlega ... til þeirra sem hafa unnið sér til húðar. Kulnun endurspegli þannig hugmyndir eða kröfur um helgun í starfi en frí séu til endurheimtar. Í heilbrigðri vinnustaðamenningu aftur á móti eigi öll rétt á fríi þar sem lögð sé megináhersla á vellíðan og starfsfólk hvatt til að taka ... til að borða eða taka okkur hlé frá störfum og tökum sjaldan eða lítið frí. Hér á landi er enn algengt að við spyrjum vini og kunningja „hvort það sé ekki brjálað að gera?“ þrátt fyrir að VIRK starfsendurhæfingarsjóður hafi reynt að skora þetta viðhorf á hólm
222
Í henni eru þátttakendur spurðir út í níu þætti í starfsumhverfinu þ.e. stjórnun, starfsanda, launakjör, vinnuskilyrði, sveigjanleika vinnu, sjálfstæði í starfi, ímynd, ánægju og stolt, og jafnrétti. Markmiðið með að velja fyrirmyndarstofnanir er að hvetja stjórnendur ... þar sem VR framkvæmir sambærilega könnun, Fyrirtæki ársins. . Könnunin var unnin í samstarfi við Fjármála- og efnahagsráðuneytið, Reykjavíkurborg og fjölmargar aðrar stofnanir og gefur mikilvægar upplýsingar um stöðu starfsfólks á opinbera vinnumarkaðnum
223
af opinberu fé og var lengi vel einungis veitt af opinberum aðilum. Það hefur þó breyst á síðastliðnum áratugum og nú er um 20 prósent þjónustunnar í Svíþjóð og Finnlandi hagnaðardrifin en innan við 5 prósent í Danmörku og Noregi.
Útvistun þjónustunnar ... viðmið. Litlum fyrirtækjum fjölgaði mikið en gæðin voru í mörgum tilfellum of lítil. Þessu vandamáli var mætt með löggjöf árið 2019 og fyrirtækin verða nú að fá leyfi frá opinberum eftirlitsaðilum til að geta rekið þjónustuna. Áður gilti það eingöngu ... athæfi er ekki óalgengt. Þjónustan er þó ekki hagkvæmari en kostnaður við eftirlit hefur aukist.
Tekjulágir reiða sig á opinberu þjónustuna.
Frá 2007 hefur fólk notið skattaafsláttar vegna heimilis- og umönnunarþjónustu. Það eru frekar ... þeir tekjuhærri sem hafa nýtt sér þjónustuna og kaupa viðbótarþjónustu en tekjulægra fólk reiðir sig frekar á opinbera þjónustu. Hugmyndin um jafnt aðgengi er því í hættu og ójöfnuður meðal eldri borgara eykst. Samhliða einkavæðingunni hefur opinbera þjónustan ... , minna um fastráðningar og þjálfun. Ekki er þó hægt að meta mun í ánægju notendanna milli rekstrarforma. Fólk sem er að velja öldrunarþjónustu á erfitt með að meta gæðin og er í viðkvæmri stöðu og mjög háð þjónustunni.
Er verið að svelta opinbera
224
Það er afar mikilvægur áfangi að BSRB og öðrum bandalögum opinberra starfsmanna hafi náð samkomulagi við ríki og sveitarfélög um nýtt lífeyriskerfi fyrir allt launafólk. Sú vinna hefur verið mikilvægur þáttur í að ná sátt á vinnumarkaði og bæta ... var svo umfjöllun um drög að samkomulagi opinberra starfsmanna við ríki og sveitarfélög sem fjallað var um á fundi formannaráðs BSRB í Reykjanesbæ í byrjun september. . Formannaráðið, sem er æðsta vald bandalagsins milli þinga, greiddi að endingu atkvæði ... í heild sinni hér að neðan.
Lýðræðisleg ákvörðun um lífeyrismál.
. Það er afar mikilvægt að bandalög opinberra starfsmanna hafi náð samkomulagi við ríki og sveitarfélög um nýtt lífeyriskerfi fyrir allt launafólk á Íslandi ... . Það er hluti af því markmiði að ná sátt á vinnumarkaði og bæta vinnubrögð við gerð kjarasamninga. . BSRB skrifaði undir samkomulag við ríki og sveitarfélög á mánudag, eins og önnur heildarsamtök opinberra starfsmanna. Með því samkomulagi ... er fyrirkomulagi lífeyrismála breytt og tekið upp nýtt kerfi þar sem allir launamenn hafa sömu réttindi. . Samhliða því hafa ríki og sveitarfélög skuldbundið sig til að leiðrétta launamun á milli opinbera markaðarins og hins almenna. Sú vinna á að taka
225
opinbera við heilbrigðisþjónustuna og torveldi stjórnvöldum að forgangsraða og skipuleggja heilbrigðiskerfið í þágu almannahagsmuna.
„Við megum ekki láta skammtímahagsmuni ráða þegar kemur að því að byggja upp heilbrigðiskerfi sem á að þjóna öllum ... landsmönnum,“ segir Sonja Ýr Þorbergsdóttir, formaður BSRB. „Það eru beinir hagsmunir almennings að auka ekki við þá einkavæðingu sem þegar hefur verið ráðist í heldur styrkja opinbera heilbrigðiskerfið svo það geti veitt fyrsta flokks þjónustu án langra ... biðlista.“.
Í ályktun aðalfundarins eru stjórnvöld hvött til að byggja upp opinbera þjónustu á Landspítalanum, heilbrigðisstofnunum á landsbyggðinni og heilsugæslunni. Þá er lögð áhersla á að markvissu átaki til að vinna niður biðlista eftir aðgerðum ... endurnýjun.
Vinnuvikan verði stytt í kjarasamningum.
Öll aðildarfélög BSRB eru með lausa kjarasamninga og lagði aðalfundur BSRB áherslu á að í þeim kjarasamningsviðræðum sem nú eru í gangi verði samið um bætt starfsumhverfi opinberra
226
en breytingin var gerð. Álagið var raunar svo mikið að starfsmenn treystu sér fæstir til að vera í fullu starfi og starfsmannavelta var mikil, að því er fram kemur í umfjöllun sænska fjölmiðilsins ETC Göteborg sem lesa ... og ánægjan aukist. Enginn skurðhjúkrunarfræðinganna vann fullt starf áður en styttri vinnudagur var innleiddur. Það hafði ekki orku til þess. Nú eru flest þeirra í fullu starfshlutfalli. . Íslendingar vilja vinna minna ... upplifði meiri þreytu í störfum sínum og talsvert meira álag. Áhrifin séu þau að veikindadagar verða fleiri, langvarandi fjarvistir frá vinnu vegna álagstengdra veikinda hafa aukist og of margir sjá sér ekki fært að snúa aftur til vinnu ... . Jafnframt var nýlega skipað í starfshóp um sambærilegt tilraunaverkefni á vegum ríkisins og verða vinnustaðir sem taka þátt valdir með haustinu. BSRB á fulltrúa í báðum starfshópum sem hafa umsjón með verkefnunum. . Í þessu starfi ... vinnuvikuna, frekar en að það sé gert af pólitískum ástæðum. . Styttingin himnasending. Á skurðdeildinni á Sahlgrenska háskólasjúkrahúsinu var það reynsla starfsmanna að starfið á deildinni væri mikið þyngra, bæði andlega
227
Breytingar á skipan lífeyrismála opinberra starfsmanna taka gildi í byrjun júní 2017. Til að auðvelda félagsmönnum að skilja út á hvað breytingarnar ganga hafa verið tekin saman svör við algengum spurningum um málið.
Þar er til dæmis ... lífeyrisaldur opinberra starfsmanna hækkaður úr 65 árum í 67 ár?
Hvenær verða laun á opinberum- og almennum markaði jöfnuð?
Verður hin óbeina bakábyrgð launagreiðanda áfram til staðar ... í vinnu við að samræma lífeyrisréttindi á almenna markaðnum og hinum opinbera allt frá árinu 2009. Síðan þá hefur málið verið tekið upp á fundum með formönnunum og á þingum bandalagsins þar sem rætt var um allar hliðar málsins og fjallað um helstu ... vendingar hverju sinni. Niðurstaðan var alltaf sú sama; forystu bandalagsins var falið að halda viðræðum áfram og verja rétt okkar félagsmanna.
Stjórnvöld töldu sig þurfa að gera breytingar á lífeyriskerfinu, enda stóðu opinberu lífeyrissjóðirnir ... utan við ferlið vitandi að stjórnvöld myndu setja einhliða lög um lífeyrisréttindi opinberra starfsmanna. Ákveðið var að velja fyrri leiðina. Markmið BSRB í viðræðunum var að tryggja að áunnin réttindi myndu ekki skerðast og að hagsmuna framtíðarfélaga
228
Heildarsamtök launafólks og atvinnurekenda á almennum og opinberum vinnumarkaði skrifuðu nýverið undir samkomulag um breytt vinnubrögð við gerð kjarasamninga.
Markmið samkomulagsins, sem unnið var undir handleiðslu ... opinberum starfsmönnum sambærilegar hækkanir og verða á almennum markaði umfram kjarasamningsbundnar launahækkanir, hækkanir sem verða vegna svo nefnds launaskriðs.
Aðilar samkomulagsins skuldbinda sig til þess að ljúka gerð kjarasamninga til ársloka ... 2018 en að þeim tíma loknum verði nýtt vinnumarkaðslíkan tekið í notkun. Að lokið verði við gerð samkomulags um jöfnun lífeyrisréttinda á almennum og opinberum vinnumarkaði. Að samið verði við stjórnvöld um efnahagslegar mótvægisaðgerðir
229
og sjúklingarnir þannig orðnir að vörunni fyrir þá sem vilja einkavæða þjónustuna.
Rannsóknir Rúnars Vilhjálmssonar, prófessors við Háskóla Íslands, sýna með óyggjandi hætti að þjóðarvilji stendur til þess að heilbrigðisþjónustan sé í höndum hins opinbera ... . Um 86% landsmanna vill þannig að sjúkrahús séu fyrst og fremst rekin af hinu opinbera. Aðeins um 1% vill að rekstur þeirra sé fyrst og fremst í höndum einkaaðila. Hlutfall þeirra sem eru andvígir einkavæðingu hefur aukist umtalsvert frá árinu 2015 ... , eins og lesa má úr niðurstöðum nýjustu rannsóknar Rúnars.
Stjórnvöld fari að þjóðarvilja.
Aðalfundur BSRB skorar á stjórnvöld að fara að þjóðarvilja með því að halda heilbrigðisþjónustunni í opinberum rekstri. „Það er algerlega ... þjónustu án þess að greiða sérstaklega fyrir,“ segir í ályktun aðalfundarins.
Þar segir að stytta verði biðlista með skilvirkum hætti innan opinbera kerfisins. Það eigi ekki að gera með því að framkvæma flóknar aðgerðir á einkareknum stofum
230
í verkfæraskúffunni til að draga úr þenslu og ráðast gegn verðbólgu en að neita opinberu starfsfólki um sanngjarnar kjarabætur eða skera niður dýrmæta almannaþjónustu. Skynsamlegra væri að afla tekna með það að markmiði að auka jöfnuð og styrkja þjónustu við almenning ... , ellilífeyri, húsnæðisstuðning og barnabætur, sem og almannaþjónustu í landinu. BSRB leggur ríka áherslu á að skattalækkanir séu fullfjármagnaðar en leiði ekki til niðurskurðar í opinberum rekstri, fjárfestingum og tekjutilfærslum. Ótækt sé að fjármálaáætlun ... feli í sér áframhaldandi aðhaldsstig á opinbera þjónustu og tekjutilfærslukerfin og bendir á að gert sé ráð fyrir samtals 30 milljarða niðurskurði á tímabili áætluninar..
Þá telur bandalagið alvarlegt ástand ... fyrir gríðarlegan framboðsskort. Verði ekki breyting á þessum áformum muni það torvelda kjarasamningsgerð á jafnt almennum markaði sem þeim opinbera..
Hægt er að lesa umsögnina í heild sinni
231
um leið eftir því að reglurnar verði endurskoðaðar áður en þær taka gildi að nýju.
Þessar fjármálareglur komu til með lögunum um opinber fjármál frá 2015. Þar kemur fram að þegar ný ríkisstjórn tekur við á hún að gefa út fjármálastefnu ... meiri en um 75 milljarðar. Það ár var hallinn hins vegar um 46 milljarðar og því innan marka laganna.
Skorður á skuldir.
Önnur fjármálareglan segir að heildarskuldir hins opinbera verði að vera innan við 30 prósent af vergri ... landsframleiðslu. Þar fyrir utan eru lífeyrisskuldbindingar og viðskiptaskuldir og bankainnstæður og sjóðir eru dregnir frá. Árið 2019 námu heildarskuldir hins opinbera um 30 prósentum af vergri landsframleiðslu og voru því í samræmi við lögin.
Þriðja ... fjármálareglan segir til um það hvað gerist ef opinberar heildarskuldir fari umfram 30 prósent af vergri landsframleiðslu. Þá þarf að hækka tekjur eða skera niður útgjöld svo hægt sé að greiða niður skuldir um 5 prósent á ári að meðaltali fyrir hvert þriggja ára ... um varfærni og stöðva skuldasöfnun. BSRB hefur bent á mikilvægi þess að afla tekna frekar enn að skera niður þjónustu við almenning og auka álag á starfsfólk. Mikilvægt er að reglan um hallalausan rekstur verði ekki notuð sem afsökun til að draga úr opinberri
232
heildarsamtakanna þriggja hafa undanfarnar vikur fundað óformlega með fulltrúum opinberra launagreiðenda.
Formlegar viðræður eru nú hafnar, en bandalögin þrjú hafa ákveðið að ganga saman til kjaraviðræðna ....
Þéttir fundir eru fram undan og áhersla á að skila kjarabótum til alls félagsfólks. Sérstök áhersla er lögð á að leysa úr jöfnun launa milli markaða, sem er óuppgert frá 2016 þegar samkomulag var gert um breytingu á lífeyrisréttindum opinberra starfsmanna
233
áranna 2019 og 2020 sem voru í fullu starfi og hlutfastarfi, en fjölgað bæði hópi atvinnulausra og þeirra sem eru í hlutastarfi en vilja vinna meira. Einnig þeim sem eru tilbúnir til vinnu ef þeir teldu vinnu að fá og þeim sem eru utan vinnumarkaðar ... hafa stjórnvöld gripið til víðtækra aðgerða til að draga úr neikvæðum áhrifum heimsfaraldursins til skamms tíma með víðtækum stuðningi við atvinnurekstur, menntakerfi og almenning. Slíkt þekkjum við vel hér á landi, þar sem hið opinbera hefur gegnt stóru hlutverki ... við að vinna gegn neikvæðum áhrifum faraldursins á vinnumarkaði, í skólakerfi og á lífskjör almennings og heilsufar.
Þrátt fyrir allar þær opinberu stuðningsaðgerðir sem gripið hefur verið til sýna rannsóknir innan Evrópu að ungu fólki
234
En það skiptir máli hvernig það er gert. Nú þegar kerfið hefur verið skorið inn að beini þykir einhverjum eflaust freistandi að auka einkavæðingu. Um það verður aldrei sátt í samfélaginu. Rannsóknir sýna að rúmlega 80% landsmanna vilja að hið opinbera sjái ... í samfélaginu. . Opinberir starfsmenn skrifuðu nýlega undir samkomulag við ríki og sveitarfélög um samræmingu lífeyriskerfisins. Ný ríkisstjórn þarf að fínpússa frumvarp til að koma því samkomulagi í lög. Þannig má koma í veg fyrir verulegar hækkanir ... á mótframlagi launagreiðenda í opinberu lífeyrissjóðina um áramót. Verði hækkunin að veruleika mun hún minnka möguleika opinberra starfsmanna á launahækkunum og auka þannig enn á launabilið milli opinbera og almenna markaðarins. . Stóru málin bíða
235
Auðvelt er að skera úr um hvort frumvarp um breytingar á lífeyrissjóði opinberra starfsmanna endurspeglar rétt það samkomulag sem gert var við ríki og sveitarfélög, skrifar Elín Björg Jónsdóttir, formaður BSRB ... , í aðsendri grein sem Fréttablaðið birti í dag. . Þar bendir hún á að heildarsamtök opinberra starfsmanna eru fráleitt að koma fram með nýjar samningskröfur, eins ... það sanna.
Í flóknum málum getur verið erfitt að sjá hverjir segja satt og rétt frá. En stundum er það furðu auðvelt. Þannig er það með deilurnar um frumvarp sem breyta á lífeyriskerfi opinberra starfsmanna. . BSRB undirritaði, ásamt ... öðrum heildarsamtökum opinberra starfsmanna, samkomulag um nýtt lífeyriskerfi við ríki og sveitarfélög þann 19. september síðastliðinn. Bandalagið gerir alvarlegar athugasemdir við frumvarp sem byggir á því og telur frumvarpið ekki endurspegla ... það samkomulag sem var undirritað. Undir það taka hin heildarsamtökin sem undirrituðu samkomulagið. . Fjármálaráðherra hefur fullyrt að bandalög opinberra starfsmanna séu nú að bæta við nýjum samningskröfum. Ekkert gæti verið fjær sannleikanum. BSRB
236
Það hefðu fáir spáð því í byrjun þessa árs að opinberir starfsmenn yrðu enn án kjarasamnings í lok árs, níu mánuðum eftir að samningar runnu út. Þetta er engu að síður raunveruleikinn fyrir þorra 22 þúsund félaga aðildarfélaga BSRB ....
Opinberir starfsmenn hafa í gegnum tíðina þurft að standa í harðvítugri baráttu til að ná fram mikilvægum kjarabótum sem þykja sjálfsögð réttindi launafólks í dag. Þar hefur samstaða okkar félagsmanna verið öflugasta vopnið í okkar vopnabúri.
Markmið ... og opinbera vinnumarkaðarins, viljum áframhaldandi launaþróunartryggingu og bætt starfsumhverfi opinberra starfsmanna. Launaliðurinn og ýmis sérmál eru á borði hvers aðildarfélags fyrir sig en þar er áherslan á að hækka lægstu launin mest.
Þungur ... sem leiðarljós hefði átt að vera hægt að semja um styttinguna á stuttum tíma, ef samningsvilji hefði verið fyrir hendi hjá viðsemjendum okkar.
Munum beita öllum okkar vopnum.
Á nýju ári þurfum við á samstöðu opinberra starfsmanna að halda á ný
237
Viðsemjendur BSRB geta ekki sýnt félagsmönnum þá óvirðingu að draga viðræður um nýjan kjarasamning von úr viti og nú er kominn tími til að opinberir starfsmenn beiti þeim vopnum sem þeir hafa til að þrýsta á um gerð kjarasamnings, skrifar Sonja ... Ýr Þorbergsdóttir, formaður BSRB, í nýjum pistli. Þar fer hún yfir stöðuna í kjaraviðræðunum og öðrum verkefnum sem bandalagið hefur sinnt á árinu sem er að líða.
„Í gegnum tíðina hafa opinberir starfsmenn þurft að standa í harðvítugri baráttu ... hafa verið lausir frá því í byrjun apríl, eða í nærri níu mánuði, og lítið virðist þokast í samkomulagsátt.
Sonja segir að á nýju ári þurfi bandalagið á samstöðu opinberra starfsmanna að halda enn á ný. Full samstaða sé innan BSRB og hjá aðildarfélögum ... almenna og opinbera vinnumarkaðarins og semja um bæði bætt starfsumhverfi og launaþróunartryggingu.
„Tíminn er runninn frá okkur. Við getum ekki beðið samningslaus, viku eftir viku, mánuð eftir mánuð,“ segir Sonja. „Nú þurfum við að beita ... til aðgerða,“ segir Sonja. „Samstaða opinberra starfsmanna er mikilvægasta vopnið í okkar vopnabúri. Saman höfum við náð mörgum góðum sigrum í gegnum árin. Og saman munum við lenda þessum samningum
238
stéttarvitundina og auka áhuga fólks á að taka þátt í starfi Kjalar. Það sjáum við til dæmis greinilega í hópi okkar öflugu trúnaðarmanna. Þegar allt kemur til alls þá snúast svona sameiningar um að fólk er að sækjast eftir meiri þjónustu í öllu því sem stendur ....
Verkefni næstu mánaða kortlögð.
Þó sameiningarnar sem slíkar séu formlega að baki er talsverðri vinnu sem þeim tengist ólokið. Líkt og fram kemur í blaðinu hafa nýir trúnaðarmenn komið til starfa, sem og fjórir nýir stjórnarmenn sem áður gengdu ... hafa Kili eru Starfsmannafélag Fjarðabyggðar, Starfsmannafélag Dala- og Snæfellssýslu, Félag opinberra starfsmanna á Vestfjörðum og Starfsmannafélag Fjallabyggðar.
„Með þessum sameiningum erum við að ná því markmiði sem við settum okkur
239
Þátttakendur á baráttufundum opinberra starfsmanna um allt land í gær voru með skýr skilaboð fyrir stjórnvöld og sveitarstjórnarfólk og kröfðust kjarasamninga strax. Gríðargóð mæting var á baráttufund í Háskólabíó, sem og á fundi sem haldnir ....
„ Opinberir starfsmenn hafa í gegnum tíðina þurft að berjast af hörku fyrir öllum helstu kjarabótum sem þeir hafa fengið. Kjarabótum sem við teljum sjálfsögð réttindi í dag. Ef við þurfum að leggja í enn einn slaginn til þess að ná markmiðum okkar þá gerum ... við það,“ sagði Sonja.
„Nú gefum við sveitastjórnum og ríkisstjórninni gula spjaldið! Ef ekki verður gengið til kjarasamninga við opinbera starfsmenn strax er næsta skrefið að boða til verkfalla sem geta lamað almannaþjónustuna. Það er ekki staða
240
Velferðarráðuneytisins. Þá á nefndin að fjalla um árlegar starfs- og fjárhagsáætlanir spítalans og langtímastefnu hans.
Tilgangurinn með starfsemi nefndarinnar er einkum sá að efla tengsl Landspítalans við þjóðfélagið og gefa notendum þjónustunnar tækifæri ... að vinna og skila sínu til samfélagsins.
„Hið opinbera á að reka heilbrigðiskerfið á réttlátan hátt fyrir skattfé landsmanna. Kerfið á að vera skilvirkt og tryggja öllum jafnan aðgang að fyrsta flokks þjónustu. Þetta er mikilvægur þáttur